Sau chiến tranh thế giới thứ hai, Nhật Bản phải đối mặt với một hệ thống giao thông lạc hậu. Địa hình đồi núi, động đất thường xuyên và đường xá nhỏ hẹp khiến tốc độ lưu thông bị hạn chế. Sự bùng nổ kinh tế vào những năm 1970 đã tạo cơ hội cho Nhật Bản cải thiện hạ tầng giao thông, kéo theo sự gia tăng đột biến của xe hơi. Tuy nhiên, sự thiếu kinh nghiệm của người dân với hệ thống đường cao tốc hiện đại đã đẩy Nhật Bản trở thành quốc gia có tỷ lệ tai nạn giao thông cao nhất thế giới. Dù hệ thống tín hiệu, biển báo và luật giao thông đã được hoàn thiện, số người chết vì tai nạn giao thông vẫn không giảm trong nhiều năm, buộc chính phủ Nhật Bản phải thay đổi cách tiếp cận.
Văn hóa và quy tắc giao thông đã trở thành môn học bắt buộc trong hệ thống giáo dục Nhật Bản từ cấp mẫu giáo. Họ nhận ra rằng tai nạn giao thông xảy ra chủ yếu do người tham gia giao thông chưa biết cách ứng xử đúng và an toàn trên những con đường có tốc độ lưu thông nhanh. Kết quả là, đến năm 2008, Nhật Bản là quốc gia có số người chết vì tai nạn giao thông thấp nhất thế giới, trong đó 60% số vụ tai nạn do người nước ngoài gây ra.
Tại Việt Nam, sự phát triển của hạ tầng đường cao tốc trong những năm gần đây rất ấn tượng. Tuy nhiên, tương tự như Nhật Bản trong giai đoạn phát triển, số vụ tai nạn giao thông thảm khốc trên cao tốc cũng tăng dần đều, bất chấp những nỗ lực hiện đại hóa của các đơn vị quản lý đường cao tốc.
Từ kinh nghiệm của Nhật Bản, chúng ta có thể rút ra 5 quy tắc căn bản khi tham gia giao thông trên đường cao tốc để lái xe an toàn hơn:
1. Tôn Trọng Làn Vượt (Passing Lane)
Đường cao tốc tiêu chuẩn luôn có từ 2 làn xe trở lên. Khác với lái xe trong phố, nơi bạn có thể dễ dàng chuyển làn, đường cao tốc quy định làn xe ngoài cùng bên trái chỉ dùng để vượt xe khác. Các xe di chuyển trên các làn xe còn lại, và khi cần vượt, chỉ cần bật đèn tín hiệu, quan sát gương chiếu hậu rồi chuyển sang làn ngoài cùng để vượt. Sau đó, xe sẽ trở về làn cũ để không làm ảnh hưởng đến xe khác. Quy ước này giúp hạn chế tối đa việc gây xáo trộn tốc độ hành trình của các xe.
Ở Việt Nam, CSGT thường đặt camera bắn tốc độ ở mọi làn xe. Điều này khác với các nước có hệ thống cao tốc tiên tiến, nơi họ chỉ bắn tốc độ ở các làn xe chạy. Họ cho rằng làn vượt là để vượt, nên việc vượt quá tốc độ tối đa cho phép khi vượt là cần thiết để đảm bảo thời gian xe vượt đi song song với xe bị vượt là ngắn nhất. Các xe đi quá tốc độ trên làn ngoài cùng mà không nhằm mục đích vượt sẽ bị cảnh sát xử lý.
2. Tôn Trọng Tốc Độ Theo Làn (Lane Speed)
Mặc dù mọi đường cao tốc đều có giới hạn tối đa và tối thiểu về tốc độ cho từng làn, nhưng điều đó là chưa đủ để đảm bảo an toàn. Khoảng cách về tốc độ trong giới hạn này vẫn là quá lớn, tiềm ẩn nhiều khả năng va chạm. Nhật Bản và các nước châu Âu đều có quy ước chung về việc đi vào làn phù hợp với tốc độ của mình, kể cả khi làn đó đông hơn các làn còn lại. Việc đồng tốc trên cùng một làn xe giúp lưu thông ổn định và hiếm khi xảy ra va chạm. Điều này chưa phổ biến ở Việt Nam, nơi các xe có xu hướng đi kiểu “điền vào chỗ trống”.
Làn xe ngoài cùng bên phải đối với những cao tốc có từ 3 làn xe trở lên luôn là làn có tốc độ thấp nhất. Lái xe luôn phải chú ý mọi tình huống xe đi trước có thể giảm tốc hoặc dừng lại bất ngờ. Điều này có ích khi có xe nhập làn từ đường nhánh hoặc trạm dừng nghỉ.
3. Nguyên Tắc Nhập Làn (Enter Lanes)
Khác với quốc lộ thông thường, nơi thường có đường giao cắt vuông góc với trục đường chính, đường cao tốc bắt buộc phải có làn tăng tốc. Đoạn đường này thường kéo dài khoảng hơn 100m trước khi có vạch đứt để xe nhập vào làn ngoài cùng bên phải, đủ để lái xe tăng tốc tới tốc độ tối thiểu theo quy định của đường cao tốc.
Ở Việt Nam, hiếm thấy lái xe chú ý đến điều này. Đa số bật xi nhan rồi đi từ từ sang làn ngoài cùng mà không hề quan tâm tới việc đè vạch liền khi sang làn. Nguy cơ xảy ra tai nạn ở thời điểm này rất cao.
4. Tôn Trọng Làn Khẩn Cấp (Emergency Lane)
Luật Giao thông đường bộ quy định, làn khẩn cấp dùng để dừng khẩn cấp, dành cho các xe gặp sự cố có thể tấp vào lề và dừng lại, không làm ảnh hưởng đến giao thông. Bên cạnh đó, những xe ưu tiên trong trường hợp khẩn cấp có thể đi vào như cứu hỏa, cứu thương, công an…
Tuy nhiên, trên đường cao tốc của Việt Nam, làn khẩn cấp thường bị các lái xe chiếm dụng vô tội vạ khi thấy các làn xe khác đã kín xe chạy. Điều này dẫn tới việc các xe ưu tiên không còn làn để đi khi xảy ra tình huống cứu hộ phía trước. Đã có vụ một người bị đột quỵ tử vong trên đường cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ do xe cấp cứu không thể tiếp cận được hiện trường khi đường tắc và các lái xe khác đã chiếm hết làn đường khẩn cấp.
5. Chú Ý Biển Báo và Sử Dụng Phần Mềm Dẫn Đường (Highway Signs & Navigation Software)
Các vụ xe đi ngược chiều, đi lùi trên cao tốc ở Việt Nam không hề hiếm và có xu hướng gia tăng. Đây là hành vi cực kỳ nguy hiểm. Tại Nhật Bản và châu Âu, hành vi này có thể bị tước bằng lái vĩnh viễn hoặc xử lý hình sự nếu xảy ra tai nạn.
Không giống như quốc lộ, nơi các lái xe có thể dễ dàng quay đầu xe nếu trót đi quá lối rẽ tại điểm kết thúc dải phân cách gần nhất, đường cao tốc thường sẽ phải mất thêm hàng chục km đi tiếp, phải ra rồi vào lại trạm thu phí để có thể quay lại điểm rẽ bị đi quá trên đường. Điều này khiến các lái xe dễ dàng tặc lưỡi bỏ qua sự nguy hiểm khi đi ngược chiều cao tốc.
Theo quy chuẩn quốc tế, đường cao tốc tại Việt Nam đều được trang bị hệ thống biển báo tiêu chuẩn có kích thước lớn và dễ quan sát. Lái xe trên cao tốc luôn phải chú ý mọi chỉ dẫn của biển báo để giảm tốc và chuyển làn khi gần tới điểm rẽ. Với tốc độ hành trình lên tới 120km/h, sẽ là quá muộn khi lái xe trực tiếp nhìn thấy lối rẽ trước mặt.
Hệ thống đường cao tốc ở Việt Nam đang ngày càng được hiện đại hóa với các đường dẫn ra và nhập làn rất phức tạp. Việc sử dụng các phần mềm dẫn đường trên điện thoại hoặc trên xe là rất cần thiết để các lái xe không bị nhầm đường. Các phần mềm dẫn đường ngày nay với dữ liệu phong phú cho phép dẫn chúng ta đi tới chính xác điểm đến chỉ bằng cách nhập địa chỉ trước hành trình. Có thể kể đến các phần mềm phổ biến như: HERE Map, Google Maps, VOV bản đồ giao thông, Sygic GPS Navigation & Maps, Waze – GPS, Maps & Traffic… Các phần mềm này đều dễ dàng cài đặt (hoặc mặc định) trên điện thoại thông minh và đều có khả năng nhận lệnh bằng tiếng Việt thông qua giọng nói hay bàn phím.
Kết Luận
Quy tắc giao thông xây dựng từ nền tảng văn hóa giao thông. Ở Thái Lan và Malaysia, những nước Đông Nam Á có hạ tầng giao thông cao tốc khá phát triển, mật độ xe lưu thông trên cao tốc luôn cao hơn rất nhiều tại Việt Nam, nhưng số vụ tai nạn giao thông lại khá thấp. Điều này có được bởi các nước bạn từ lâu đã tự xây dựng cho mình một nền tảng văn hóa giao thông tốt – nơi các lái xe luôn tôn trọng tuyệt đối các quy tắc giao thông cao tốc đi cùng với thái độ ứng xử chuẩn mực với nhau trên xa lộ. Đây là kết quả của một quá trình giáo dục và nhận thức lâu dài mà các nước này đã tiếp nhận từ Nhật Bản và châu Âu ngay từ khi bắt đầu phát triển hạ tầng cao tốc – những huyết mạch xương sống của kinh tế quốc gia. Hy vọng Việt Nam cũng sẽ làm được như vậy!
Bạn đã nắm vững các quy tắc lái xe an toàn trên cao tốc chưa? Chia sẻ kinh nghiệm của bạn dưới phần bình luận nhé!
